Kunstenaars en levenspartners Jan Van Den Dobbelsteen en Danielle Lemaire verbleven sinds maart in het oude missiehuis in Park Zuiderhout in Teteringen, waar zij tussen de religieuze broeders en paters hun residentie vormgeven. Eind mei sloten zij hun werkperiode van drie maanden voorlopig af met een interne presentatie.
‘Jan en ik hebben hier drie maanden samengewerkt,’ vertelt Danielle bij binnenkomst. ‘We hebben beiden een heel eigen individuele praktijk, maar we kunnen ook heel goed samenwerken.’ Het is niet de eerste keer dat de twee kunstenaars samen artist in residence zijn. Jan vertelt over hun samenwerking: ‘We hoefden niet eerst uit te zoeken hoe we deze residentie zouden aanpakken. Het gaat altijd goed. Dat zit ook in ons werk. In de ruimte hier is ook heel duidelijk dat we naast elkaar hebben gewerkt en welk werk van wie is. Als iets locatiegebonden is, bepalen we eerst wie waar te werk gaat. Het is nooit chaos: we hebben beiden ons plekje.’
In de ruimtes die het duo, samen opererend onder de naam JaDa, in de nok van het missiehuis hebben ingenomen, is bij de eindpresentatie duidelijk te zien wie wat maakte. Hun eigen stijlen zijn direct herkenbaar. Bij binnenkomst in de gang word ik gegroet door tekeningen van Danielle. Hier hangt onder andere een tekening van een christelijke broeder en een inheemse bewoner van Papoea-Nieuw Guinea, die elkaar groeten door elkaar onder de kin te krabben. Jan vertelt: ‘In de vorige eeuwen gingen christelijke missionarissen van diverse congregaties op missie naar vele landen over de hele wereld om het woord van God te verspreiden en ontwikkelingswerk te doen. Deze broeders en paters verblijven hier nu in het missiehuis. De veelheid aan verhalen die hier in hun ervaringen en herinneringen opgeslagen ligt, is immens.’
De christelijke broeders en paters die op missie gingen, werden naar een vreemd land gestuurd om ‘zieltjes te winnen’. Maar de missionarissen vervulden daarnaast veel grotere rollen op de plekken die zij bezochten. ‘Ze kwamen niet alleen maar zieltjes winnen, maar om veel meer te doen,’ vertelt Jan. ‘Natuurlijk lag aan de grondslag een christelijke opvatting – dat was nu eenmaal de missie – maar de missionarissen waren ook haastontdekkingsreizigers. Het eerste wat ze deden, was de taal leren van de groep waar ze terecht kwamen. Spraken ze deze niet, dan analyseerden ze deze zelf om op een gelijkwaardig niveau met de oorspronkelijke bewoners te kunnen communiceren. Zo zijn er ook heel veel talen ontdekt door de paters en op schrift gesteld.’
De gelijkwaardige manier waarop de generatie paters en broeders die nu in het missiehuis woont de bewoners van de bezochte plekken benaderden, was enkele generaties geleden nog niet vanzelfsprekend. De meer koloniale mindset van de oude generatie missionarissen staat centraal in Danielle’s tekening Zieltjes Winnen. ‘De vorige generatie missiewerkers dacht: “Als we spiegeltjes, kralen en zilverpapiertjes schenken aan de bewoners, dan zijn we vrienden”. De voorstelling in de tekening en de strook aluminiumfolie erboven verwijzen daarnaar. De broeders die nu hier wonen zouden dat nooit doen; die gaan op veel gelijkwaardiger niveau om met de oorspronkelijke bewoners, handelend vanuit respect.’
Deze missieverhalen zijn een onmisbaar leitmotiv geweest in de residentie en kwamen op onvoorstelbare manieren op hun pad. Danielle: ‘Ik ben ingegaan op het verhaal van een van de paters die hier woont, die vijftig jaar in Papoea-Nieuw Guinea heeft gewerkt. Hij vertelde ons Papoea-beelden te hebben meegenomen bij zijn terugkeer. We verwachtten een aantal beelden aan te treffen, maar hij had een volledig archief gecreëerd en een hele ruimte ingenomen.’ Jan vult aan: ‘Na een dag of tien hoorden we dat al die beelden weg moesten. Daar zat de verzamelende pater best mee in de maag. Toen hebben Danielle en ik gekeken of we een intermediair konden zijn om de collectie toch ergens goed terecht te kunnen laten komen. Dat was toch wel een te groot en te ingewikkeld zijpad van de plannen die we uitgestippeld hadden voor deze drie maanden.’
AIR De Missie geeft kunstenaars de gelegenheid om de betekenis van religie, zingeving, zorg en spiritualiteit in onze hedendaagse samenleving te onderzoeken. Danielle vertelt over hoe hun praktijk hierbij aansluit en wat hen bij AIR De Missie bracht. ‘Jan en ik hebben een vorm van spiritueel samenleven en -werken in Eindhoven: in JaDaland. Eigenlijk zijn we in mijn ogen altijd wel op missie. Onze insteek voor AIR De Missie was om die vorm van wonen en werken te verplaatsen vanuit Eindhoven naar een andere gemeenschap: die van het verzorgingshuis. Zelf voel ik altijd dat ik het beste in een gemeenschap functioneer. Ik vind het wel belangrijk dat er daarin ruimte voor introspectie is en ik me daarin kan afzonderen. Die aspecten waren hier ook allemaal aanwezig. In deze residentie moet je zelfs onderdeel worden van het geheel: je eet, slaapt en leeft in de gemeenschap tussen de paters.’
In deze residentie moet je zelfs onderdeel worden van het geheel: je eet, slaapt en leeft in de gemeenschap tussen de paters.’
In de residentie staat contact met de bewoners van Park Zuiderhout centraal – nog steeds is een derde van de bewoners religieus, vooral paters en broeders van verschillende congregaties. Vooral Jan was geïnteresseerd in deze ordes en congregaties: ‘Ik heb veel gelezen over het missiehuis, dat in 1915 door de Societas Verbi Divini werd gesticht: Gezelschap van het Goddelijke Woord. Ik heb mij in hun geschiedenis verdiept.’ Jans aandeel in de presentatieruimte bestaat uit een groot aantal boeken, krantenknipsels, abstracte video’s en foto’s en een draaitafel waarop een LP wordt afgespeeld. Hij vertelt over de video’s die zich op kleine schermen op de tafel afspelen. ‘Er is hier een intern kabeltelevisienet, waar normaal vooral interne informatie op te zien is. Hiervoor heb ik ongeveer twaalf kleine videofilms gemaakt. Bijna elke week kon ik hierop een korte, abstracte video uploaden. De video’s zijn een spel van abstractie, licht en ruimtelijkheid en hebben een heel meditatief effect.’ Danielle voegt toe: ‘De bewoners moesten wel zelf actief dat kanaal aanzetten. Dat moesten wij hen ook natuurlijk laten weten. In dit soort residenties krijg je dat als kunstenaar ook op je bordje: je moet goed communiceren met iedereen die in het ecosysteem van een residentie meedraait.’
Na afloop van de residentie zullen Jan en Danielle verder werken om hun verzamelde materiaal tot een volgend product te maken. Jan vertelt: ‘Ons plan is om met alle kennis, informatie, opnames en filmpjes weer verder aan de slag te gaan om een dubbel-LP en een boek uit te geven.’ Net als de twee kunstenaars buren van elkaar zijn, zo maken ze ook elk een eigen plaat, gebundeld en verbonden door een overkoepelend thema. Danielle heeft tijdens de drie maanden een enorme hoeveelheid gesprekken met bewoners opgenomen. ‘De bewoners zeggen soms dingen over muziek die alleen kan komen van iemand die zo lang in een ander land gewoond heeft, en dus een andere band met muziek heeft. Hoe je dat vervolgens gaat gebruiken, is onderdeel van ons artistieke proces: hoe maak je een interessante plaat om naar te luisteren?’
Daarnaast exposeren alle kunstenaars die bij AIR De Missie betrokken waren in januari 2022 in een tentoonstelling in het Stedelijk Museum Breda. Danielle: ‘Daar zullen we onder andere de dubbel-LP en hopelijk het boek presenteren waar we de komende maanden aan gaan werken. Maar de presentatie die nu in het missiehuis te zien is, is echt voor de mensen hier. We geven iets terug aan de mensen die ons zo hartelijk hebben ontvangen.’
Auteur: Linda Köke